Stajenka

szalonaisa

Opracował: K. Ratajczak, R. Henklewski
na podstawie:

J. Auer, J. Stick: Equine surgery
P. Kretowicz. Kucie kopyt
T. Stashak: Adams Lameness in horses
K. Szczudłowski: Kucie kopyt i racic

1. Opis konia i wywiad (anamneza)

* Z jakim problemem konia przyprowadzono?
* Od kiedy kuleje?
* Kiedy ostatni raz konia przekuwano i dlaczego?
* Czy kulawizna wystąpiła nagle, np. po kuciu lub po wyprowadzeniu konia ze stajni?
* Czy kulawizna pogarsza się?
* Kto, czym i jak leczył konia?
* Opis przebiegu ewentualnego wypadku,
* Czy osoba, która konia przyprowadziła jest jego właścicielem?
* Sposób użytkowania konia.

2. Badanie w ruchu

Kulawiznę wysokiego stopnia można rozpoznać już podczas przeprowadzaniu konia stępem. Kulawiznę małego stopnia identyfikuje się zazwyczaj dopiero przy przeprowadzaniu go kłusem.

2.1. Badanie w kłusie wyjaśnia czy koń kuleje i na którą kończynę.

2.1.1. Kłus od siebie na 50 m. Przy przepędzaniu konia od siebie obserwuje się zad konia i położenie zewnętrznych guzów biodrowych (czy poruszają się one na jednym poziomie). Jeżeli jeden, np. lewy jest obniżony, świadczy to o kulawiźnie kończyny tylnej strony przeciwnej, tzn. prawej. Koń w chwili oparcia kończyny chorej, dla jej odciążenia, przerzuca ciężar zadu na kończynę sąsiednią zdrową i „zapada” na nią. Guz po stronie kończyny obciążonej, zdrowej, ulega obniżeniu, guz po stronie kończyny chorej nie obniża się.

2.1.2. Kłus do siebie z odległości 50 m. Przy przepędzaniu konia do siebie obserwuje się ruchy głowy. Jednostronne jej pochylanie (obniżanie) równocześnie z wyrzutem kończyny przedniej, np. lewej, świadczy o kulawiźnie kończyny przedniej sąsiedniej, tzn. prawej. Koń w chwili oparcia kończyny chorej o ziemię, odciąża ją, a obciąża kończynę sąsiednią zdrową, którą silnie stąpa, „zapada” na nią.

2.2. Badanie w różnych warunkach konia podczas ruchu.

2.2.1. Na podłożu twardym, kiedy to ujawniają się głównie schorzenia kości i stawów. Wstrząsy wywołane przy uderzeniu kopytem o kamienisty grunt przenoszą się na te właśnie elementy tkankowe kończyny.

2.2.2. Na podłożu miękkim, gdzie podczas biegu konia ujawniają przede wszystkim schorzenia tkanek miękkich. Wstrząsy doznawane przez narząd ruchu zmniejszają się, natomiast silnemu obciążeniu i napinaniu ulega aparat ścięgnowo-więzadłowy i mięśniowy.

2.2.3. Bieg pod górę. Przy schorzeniu kończyn tylnych przeciążenie zadu w czasie ruchu pod górę sprowokuje lub nasili kulawiznę.

2.2.4. Bieg w dół przy nieznacznej kulawiźnie kończyn przednich, nasili jej objawy.

2.2.5. Bieg po okręgu, w prawo lub w lewo, z koniem przytrzymywanym na taśmie (lonży). Jest to próba przeciążenia kończyn po jednej strony ciała, dla lepszego uwidocznienia lub sprowokowania objawów kulawizny.

2.2.6. Bieg w zaprzęgu (w wozie) lub pod jeźdźcem przeciąża wszystkie kończyny. Przy równoczesnej kulawiźnie dwóch sąsiadujących kończyn, spowodowanej tą samą przyczyną (ochwat), koń demonstruje chód krótki, spętany, ostrożny, koń „drobi”.

2.3. Badanie w stępie.

Służy ono oznaczeniu rodzaju kulawizny (z wykroku lub z oparcia). Przeprowadza się je idąc równocześnie z poruszającym się koniem, w odległości 3-5m od niego. Badający kroczy po stronie chorej kończyny, oglądając z boku chód konia. i zachowanie się kończyny chorej. Stara się określić wielkość trójkątów przedniego i tylnego.

2.3.1. W wykroku rozpatruje się trójkąt przedni. Składa się on z boku przedniego (obrys tylny kończyny wysuniętej ku przodowi), boku tylnego (pion ze stawu barkowego) oraz podstawy (podłoże).

2.3.2. W zakroku (oparciu) rozpatruje się trójkąt tylny. Składa się on z boku przedniego (pion ze stawu barkowego), boku tylnego (obrys przedni kończyny cofniętej do tyłu).

Objaśnienie: u konia ze zdrowymi kończynami trójkąt przedni i tylny są identyczne. Większy trójkąt przedni niż tylny (wykrok duży, swobodny, a zakrok mały) oznacza kulawiznę z oparcia. Występuje ona przy schorzeniach zlokalizowanych od stawu garstkowego lub skokowego w dół do kopyta włącznie. Koń stara się trzymać kończynę dłużej w powietrzu, a krócej opartą o ziemię (skraca fazę oparcia). Większy trójkąt tylny, a mniejszy przedni (wykrok mały, a zakrok duży) to kulawizna z wykroku (wykroczna). Występuje zwykle przy schorzeniach umiejscowionych od stawu garstkowego lub skokowego w górę. Kulawizna wykroczna świadczy o tym, że aparat ruchowy dolnej części kończyny (ścięgna) jest zdrowy. Obydwa trójkąty małe wskazują na kulawiznę mieszaną.

Uwaga! Kulawizna z oparcia występuje zwykle przy schorzeniach ścięgien, więzadeł i kości, wykroczna dotyczy zwykle mięśni, mieszana przeważnie stawów. Przy kulawiźnie wysokiego stopnia koń nie opiera się na kończynie chorej lub opiera się nieznacznie na przodku kopyta, w ruchu trzyma chorą kończynę w powietrzu i skacze na trzech kończynach. Przy kulawiźnie wysokiego stopnia trójkąty nie posiadają znaczenia diagnostycznego.

2.4. Chody nieprawidłowe w stępie.

2.4.1. Ocena z boku. Ocenia się łuki, jakie rysują w powietrzu kopyta przy podnoszeniu się z ziemi, przenoszeniu się w powietrzu i opuszczaniu na ziemię. Chód prawidłowy jest właściwy dla postawy prawidłowej. Charakteryzuje się łukami regularnymi, niezbyt wysokimi. Kąty podniesienia i opuszczania kończyny są równe, stąpanie odbywa się jednocześnie całym brzegiem podstawowym kopyta. Ślady tylnych kopyt padają tuż obok przednich.

Chód nieprawidłowy widziany z boku może być chwilowy lub stały. Chwilowy powstaje wskutek wadliwego wystrugania lub okucia kopyta, względnie kulawizny i znika po usunięciu przyczyny. Chód nieprawidłowy stały powstaje przy nieprawidłowych postawach kończyn.

– Odsiebna (przedsiebna), barania i miękka – łuki zataczane przez kończynę są nieregularne, kończyny podnoszą się nagle, stromo (duży kąt unoszenia) i opuszczają się powoli i łagodnie ku przodowi i dołowi (mały kątem opuszczania), stąpanie jest miękkie, a ruch pęcin sprężysty (koń „resoruje” – koń odpowiedni pod wierzch).

– Podsiebna, kozia i stroma – łuki są nieregularne, kończyny podnoszą się łagodnie ku górze i przodowi (mały kąt unoszenia) i stromo opuszczają się (duży kąt opuszczania) na ziemię, stąpanie jest gwałtowne (koń „podrzuca – sztosuje”). Koń taki nie jest odpowiedni pod wierzch.

2.4.2. Ocena z tyłu. Obserwuje się linie, po których koń przenosi kończyny oraz miejsca śladów kopyt tylnych. Chód prawidłowy charakteryzuje postawę prawidłową. Koń przenosi wtedy kończyny po liniach równoległych do siebie, kończyny tylne kryją przednie, stąpanie odbywa się całym brzegiem podstawowym, ślady kopyt tylnych padają kilka centymetrów za śladami przednich.

Chód nieprawidłowy stały powstaje przy nieprawidłowych postawach kończyn.

– Zbieżna, zwarta – koń nie przenosi kończyn w liniach prostych, lecz zatacza nimi łuki na zewnątrz (wypukłą stroną łuku na zewnątrz) – możliwość strychowania się przodkiem, lub przyśrodkową częścią kopyta.

– Rozbieżna, rozwarta – koń zatacza kończynami łuki do przyśrodka (wypukłą strona łuku do wewnątrz), skierowując je następnie na zewnątrz. Zachodzi wtedy możliwość strychowania się tylną częścią kopyt. W powyższych przypadkach ślady tylnych kopyt padają po stronie zewnętrznej śladów kopyt przednich.

– Zwarta silnie, tzw. szpotawa – wywołuje chód krzyżowy, który polega na tym, że koń przenosi kończyny łukami za zewnątrz (podobnie jak przy postawie zbieżnej) a następnie do przyśrodka tak, że ślad jednego kopyta przedniego pada przed śladem drugiego kopyta przedniego, ślady kopyt przednich leżą na jednej linii.

– Inne chody nieprawidłowe: stawianie kopyta i przekręcanie go w miejscu postawienia (u stępaków), chód powłóczysty, chód koguci, ściganie się.

3. Badanie w spoczynku konia stojącego na równym terenie

3.1. Oglądaniez odległości 5m kończyn przednich z przodu, boku i tyłu oraz kończyn tylnych z tyłu, boku i przodu.

3.1.1 Oglądanie „zachowania się” kończyny chorej.

Kończyna może być zgięta (zwichnięcie rzepki do boku, porażenie n. radialis, femoralis) lub wyprostowana (zwichnięcie rzepki do góry, przerwanie zginaczy), odstawiona w bok, w abdukcji (porażenie n. suprascapularis), koń może kończyną „telegrafować” – grzebać nią (zapalenie ścięgien zginaczy), może opierać kończynę na przodku kopyta (schorzenia tylnych części kopyta) lub może stać na piętkach (bolesność przodu kopyta, przy przerwanie ścięgna zginaczy).

3.1.2. Oglądanie kończyn – postawa prawidłowa lub nieprawidłowa.

3.1.2.1. Oglądanie przednich kończyn z przodu.

Zwraca się uwagę na: a – rozstawienie kończyn, b – pion upuszczony ze stawu barkowego.

Podstawa prawidłowa: a – rozstawienie kończyn przednich winno być takie, aby między kopytami zmieściło się trzecie kopyto takich samych wymiarów, b – pion ze stawu barkowego winien połowić kończynę i stawy położone poniżej stawu barkowego oraz kopyto i padać na ziemię tuż przed kopytem.

Postawa nieprawidłowa.

ad. a. Szeroka lub wąska – między kopytami kończyn przednich mieści się odpowiednio więcej niż jedno kopyto lub nie mieści się nawet jedno kopyto,

ad. b.

– Rozbieżna – kończyna odbiega od pionu na zewnątrz, obciążenie większe po stronie przyśrodkowej kopyta.

– Zbieżna – kończyna odbiega do wewnątrz (do przyśrodka), obciążenie większe po stronie zewnętrznej kopyta.

– Beczkowata – kończyna odbiega od pionu do wewnątrz (przyśrodka) dopiero od stawu garstkowego – obciążenie jak przy postawie zbieżnej.

– Iksowata – kończyna odbiega od pionu do wewnątrz (przyśrodka) na przestrzeni od stawu barkowego do garstka, a od pionu na zewnątrz dopiero od garstka, obciążenie jak przy postawie rozbieżnej.

– Rozwarta – kończyna biegnie zgodnie z pionem do stawu pęcinowego a stąd odbiega od pionu na zewnątrz, przy czym piętki wewnętrzne kopyt zbliżają się do siebie, obciążenie jak przy rozbieżnej, – Zwarta (szpotawa) kończyna biegnie zgodnie pionem do stawu pęcinowego, a stąd odbiega od pionu do wewnątrz, przy czym piętki wewnętrzne kopyt odchylają się (rozchodzą się) od siebie, obciążenie jak przy postawie zbieżnej. Objaśnienie: Postawie prawidłowej odpowiadają kopyta prawidłowe, postawie nieprawidłowej kopyta nieprawidłowe, lecz odpowiednie, stosowne do tej postawy.

3.1.2.2. Oglądanie tylnych kończyn od tyłu.

Szczególną uwagę zwraca się na kończynę chorą, w tym na: a – rozstawienie kończyn, b – pion upuszczony z guza kulszowego. Postawa prawidłowa: a – rozstawienie kończyn jak przy kończynach przednich, b – pion upuszczony z guza kulszowego winien połowić kończynę (wszystkie stawy niżej tego guza położone) i padać w środek dołka piętkowego. Postawy nieprawidłowe, podobnie jak kończyn przednich oglądanych z przodu.

3.1.2.3. Oglądanie kończyn przednich i tylnych z boku.

Zwraca się uwagę na pion upuszczony ze środka łopatki (kończyna przednia) i pion upuszczony z guza kulszowego (kończyna tylna).

A. Postawa prawidłowa. Kończyna przednia oglądana z boku jest wtedy prawidłowa, kiedy pion upuszczony ze środka łopatki połowi kończynę, aż do stawu pęcinowego i pada tuż za piętkami na ziemię, względnie kiedy pion upuszczony z przedniego brzegu stawu barkowego pada na brzeg podstawy przodka kopyta. Kończyna tylna oglądana z boku jest wtedy prawidłowa, kiedy pion upuszczony z guza kulszowego biegnie stycznie z tylną krawędzią nadpęciny i pada za kopytem, względnie kiedy pion upuszczony z guza biodrowego biegnie stycznie z przednią krawędzią nadpęciny i połowi kopyto, padając na ziemię na wysokości jego ściany bocznej.

B. Postawy nieprawidłowe kończyn przednich i tylnych oglądane z boku.

– Odsiebna (przedsiebna) – kończyna odbiega od pionu ku przodowi, obciążenie większe tylnej części kopyta.

– Podsiebna (zasiebna): kończyna odbiega od pionu ku tyłowi, obciążenie większe przedniej części kopyta.

– Barania – kończyna odbiega od pionu ku przodowi dopiero od stawu garstkowego, obciążenie większe tylnej części kopyta.

– Kozia – kończyna odbiega od pionu ku tyłowi dopiero od stawu garstkowego, obciążenie większe przedniej części kopyta.

– Miękka cechuje się obecnością długiej kości pęcinowej oraz ustawieniem kości pęcinowej, koronowej i kopytowej pod małym kątem do poziomu; przeciążony tył kopyta.

– Stroma cechuje się ustawieniem kości pęcinowej, koronowej i kopytowej pod dużym kątem do poziomu; przeciążony przód kopyta.

– Niedźwiedzia, stłoczona – kończyna biegnie zgodnie z pionem do stawu pęcinowego, kość pęcinowa ustawia się prawie poziomo, oś pęcinowo-kopytowa załamuje się ku przodowi pod kątem prawie 90°, kopyto strome.

3.2. Oś pęcinowo-kopytowa – załamana lub prosta.

3.2.1. Oś pęcinowo-kopytowa oglądana z boku winna stanowić linię prostą, nie załamaną, przechodzącą przez środek kości pęcinowej, koronowej i kopytowej, nachyloną do terenu pod kątem 45°. Załamanie osi do przodu świadczy o tym, że tył kopyta jest za wysoki, a przód za niski, załamanie osi do tyłu świadczy o tym, że tył kopyta jest za niski, a przód za wysoki (za długi). W celu przekonania się o przyczynie załamania osi należy użyć do badania klina Lungwitza, który podkłada się pod niższą część kopyta. Jeżeli po użyciu klina oś pęcinowo kopytowa ulegnie wyprostowaniu, świadczy to, że przyczyną jej załamania są czynniki mechaniczne (wadliwe podstruganie lub okucie kopyta), dające się łatwo usunąć. Jeżeli zaś oś nie ulegnie wyprostowaniu, to jest to dowodem, że przyczyną jej załamania są schorzenia przewlekłe dolnego odcinka kończyny, zwykle nie dające się usunąć.

3.2.2. Oś pęcinowo-kopytowa oglądana z przodu winna stanowić linię prostą, nie załamaną, przechodzącą przez środek kości pęcinowej, koronowej i kopytowej (połowiąca pęcinę i kopyto) i tworząca z terenem kąt 90°. Załamanie osi do wewnątrz (przyśrodka) świadczy o tym, że strona przyśrodkowa kopyta jest niższa, zewnętrzna zaś wyższa. Załamanie osi na zewnątrz świadczy o tym, że strona zewnętrzna kopyta jest niższa przyśrodkowa zaś wyższa.

3.3. Ocena kopyta

3.3.1. Z przodu zwraca się uwagę na: a – wielkość kopyta, porównawczo, b – typ kopyta, c – przebieg linii ścian bocznych.

Wielkość. Kopyto prawidłowe powinno być jednakowe ze sąsiednim. Jedno kopyto (z dwóch sąsiednich) może być większe lub mniejsze. Kopyto mniejsze może być wrodzonym lub nabytym wskutek: zgubienia podkowy i starcia w drodze, długotrwałej choroby i związanym z tym częstszym obcinaniem i przekuwaniem. Kopyto większe może powstać w wyniku procesu chorobowego, powodującego jego lepsze ukrwienie i obfitszy narost rogu.

Typ. Kopyto prawidłowe może być kopytem obszernym lub wąskim.

– Obszerne (szerokie), przypomina swoim kształtem wycinek stożka, ściany boczne nachylone do ziemi, przebiegają skośnie, obwód koronowy znacznie mniejszy od podstawowego, kopyto posiada róg kruchy, grubo włóknisty, zawierający dużą ilość substancji kitowej.

– Wąskie, przypomina swoim kształtem wycinek walca, ściany boczne prostopadłe do terenu przebiegają w liniach prostych, obwód brzegu koronowego równy jest prawie podstawowemu. Kopyto wyróżnia się rogiem drobno włóknistym, posiadającym skłonność do wyłamań i szczelin.

Kopyto nieprawidłowe, co do kierunku i przebiegu ścian bocznych.

– Skośne, wyróżnia się liniami ścian bocznych przebiegającymi pod różnym kątem do podłoża. I tak jedna z tych ścian może być bardziej pionowa, druga zaś bardziej ukośna (pochyła). Brzeg podstawowy kopyta po stronie ściany bardziej pionowej stanowi linię zbliżoną do prostej. Po stronie ściany ukośnej linia brzegu podstawowego stanowi wycinek obwodu koła. Oglądane od strony podeszwowej, kopyto skośne charakteryzuje się asymetrią. Mianowicie, mniejsza część znajduje się po stronie ściany bardziej pionowej, a większa po stronie ściany ukośnej. Kopyto takie nazywa się skośnym, nieprawidłowym, ale stosownym, odpowiednim do postawy nieprawidłowej zwartej, rozwartej, zbieżnej i rozbieżnej. Kopyto nieprawidłowe stosowne do postawy nieprawidłowej jest tak długo kopytem odpowiednim, jak długo jego oś pęcinowo-kopytowa jest prosta, nie załamana, a opieranie odbywa się równocześnie całym brzegiem podstawowym kopyta. Kopyto skośne jest przeciążone po stronie ściany bardziej pionowej i tam najczęściej umiejscawiają się schorzenia.

– Krzywe odznacza się liniami ścian bocznych nie przebiegającymi w liniach prostych, lecz wklęsłych lub wypukłych. Najczęściej powstaje ono z kopyta skośnego, którego ściany boczne pod wpływem ciężaru ciała i ulegają wygięciu.

3.3.2. Z boku oglądając, zwraca się uwagę na: a – nachylenie (ukątowanie) ściany przodkowej do terenu, b – ile razy narożnik ściany przedkątnej mieści się w ścianie przodkowej (stosunek wysokości), c – jaki przebieg posiada narożnik i ściana przodkowa.

Kopyto prawidłowe. Nachylenie ściany przodkowej na kopycie przednim winno odpowiadać kątowi 45-50°, na tylnym 50-55°, narożnik ściany przedkątnej na kopycie przednim winien mieścić się w ścianie przodkowej 3 razy, na tylnym 2 razy. Kierunek przebiegu narożnika w stosunku do ściany przodkowej powinien być równoległy.

Kopyta nieprawidłowe, co do przebiegu i kierynku ściany przedniej i narożnika.

– Ostrokończyste, posiada ścianę przodkową nachyloną pod kątem mniejszym, aniżeli 45°, narożnik mieści się w ścianie przodkowej 4, a nawet 6 razy, przebieg ściany przodkowej i narożnika zwykle nie równoległy. Kopyto ostrokończyste jest kopytem stosownym do postawy nieprawidłowej odsiebnej, baraniej i miękkiej i obciążonym bardziej w części tylnej.

– Tępokończyste, posiada ścianę przodkową nachyloną pod kątem większym od 45°, relacja narożnika do ściany przodkowej wynosi 1:1,5 do 1:1. Kopyto takie jest kopytem stosownym do postawy nieprawidłowej podsiebnej, stromej i koziej i obciążonym bardziej po stronie przedniej.

– Strome, posiada ścianę przodkową nachyloną pod kątem prawie prostym (90°), stosunek narożnika do ściany przodkowej1:1.

– Koślawe, posiada ścianę przodkową wklęsłą nachyloną pod kątem prostym (90°), ściany przedkątne wypukłe i wyższe od ściany przodkowej, rowki strzałkowe głębokie i małą strzałkę. Kopyto to powstaje zwykle z kopyta stromego pod wpływem ciężaru ciała i przy sprzyjających warunkach.

3.3.3. Z tyłu ogląda się przebieg ścian bocznych i narożników, zwraca uwagę na wielkość piętek, ich poziom, zachowanie się jednej piętki wobec sąsiedniej oraz na dołek piętkowy. Z tyłu najłatwiej ocenić kopyto skośne, zwracając uwagę na przebieg i ukątowanie ścian bocznych w stosunku do terenu oraz kopyto ścieśnione (jedno lub obustronne podwijanie się ściany) przez porównanie ścian przedkątnych i ich narożników w stosunku do terenu. Piętki prawidłowe powinny być jednakowe i leżeć na tym samym poziomie. Przy jednostronnym ścieśnieniu przedkątnym piętka po stronie ścieśnienia ulega wypchnięciu ku górze i leży wyżej od sąsiedniej). Dołek piętkowy prawidłowy winien być dobrze wykształcony, średnio głęboki. Ocenia się go przez porównanie z dołkiem sąsiedniej kończyny. Niekiedy w dołku występuje narośl kostna.

3.3.4 Ocena rogu kopytowego. Róg kopytowy ocenia się porównawczo na kopytach wszystkich kończyn konia, zwracając uwagę na barwę rogu (ciemny, jasny), na obecność szczelin, zwłaszcza koronowych przyśrodkowych, rozpadlin, wyłamań, wykruszeń rogu, na pierścienie na obecność polewy, ocenia się róg jako twardy, miękki, kruchy.

3.4. Ocena okucia

Zwraca się uwagę na to, czy koń jest bosy czy okuty, na postawę kończyn i kopyto.

3.4.1. Z przodu. Zwraca się uwagę na to czy brzeg podstawowy kopyta przebiega równo z brzegiem zewnętrznym podkowy. Jeżeli brzeg podstawowy kopyta wystaje poza brzeg podkowy, świadczy to o podkowie ciasnej, jeżeli zaś brzeg zewnętrzny podkowy wystaje poza brzeg podstawy kopyta, dowodzi to obecności podkowy obszernej. Przy podkowie ciasnej zachodzi możliwość zagwożdżenia, ponieważ podkowiaki padają poza linią białą, w kierunku podeszwy, podkowa zaś obszerna bywa zwykle słabo umocowana na kopycie (łatwo się gubi). Nadto zwraca się uwagę czy kopyto przy kuciu nie zostało dostosowane (dopasowane) do zbyt ciasnej podkowy przez opiłowanie tarnikiem brzegu podstawowego.

3.4.2. Z góry. Zwraca się uwagę na to, na ile milimetrów wystaje podkowa poza ściany przedkątne. Prawidłowo powinna ona wystawać na bok od najszerszego miejsca tylnej części kopyta na szerokość 2‑6 mm. (u konia wierzchowego na 2‑3 mm., u pociągowego 3‑6 mm.). Wymiar ten zależy od wagi konia. Przy postawie nieprawidłowej podkowa winna wystawać na szerokość pionu upuszczonego z korony. Przy strychowaniu się konia jedno ramię podkowy może być schowane pod kopyto.

3.4.3. Z boku. Zwraca się uwagę na długość podkowy; jak daleko do tyłu wystają ramiona podkowy. Prawidłowo powinny ramiona podkowy (na kopycie prawidłowym) wystawać na grubość podkowy, na kopytach nieprawidłowych winny wystawać do tyłu na pion upuszczony z piętek. Jeżeli ramiona podkowy wystają zbytnio ku tyłowi, to jest to podkowa za długa, jeżeli za mało za krótka. Drugim elementem oceny jest grubość podkowy. Prawidłowa podkowa powinna posiadać jednakową grubość na swym brzegu, wynoszącą 6‑10 mm. Trzecim elementem jest zwrócenie uwagi na zębiec i hacele. Powinny być ustawione prostopadle do terenu i równomiernie starte. Hacele mogą być letnie – tępe lub zimowe – ostre oraz odkute z ramion podkowy lub wkręcane (profilowe lub piramidkowe).

3.4.4. Z tyłu. Ocenia się czy podkowa należycie podpiera piętki; należy kierować się pionem upuszczonym z korony i szerokością ramienia podkowy.

3.5. Ocena kapturków i nitów z przodu. Prawidłowy kapturek przodkowy powinien posiadać wielkość równą grubości podkowy, a przy obecności zębca na podkowie winien być wyższy o wysokość zębca. Szerokość kapturka równa się dwom grubościom podkowy. Kapturek powinien być najgrubszy przy podkowie i cienieć stopniowo ku górze, powinien być gładki i dostosowany (dopasowany) do ściany puszki tak, aby nie odstawał od niej ani zbytnio w niej nie tkwił. Kapturek może być przodkowy, boczny (ten ostatni zapobiega przesuwaniu się podkowy na boki) lub mogą być dwa kapturki boczne, które znajdują zastosowanie wtedy, kiedy nie można użyć kapturka przedniego, np. przy chwytaniu się konia, przy szczelinie wołowej. Może się zdarzyć podkowa z szeregiem kapturków z wkrętami, które stosuje się przy suchym i kruchym rogu kopytowym, kiedy nie można używać podkowiaków.

Oceniając nity (zakówki) należy ustalić ich ilość (przeliczyć) po stronie zewnętrznej i przyśrodkowej kopyta, zwrócić uwagę na to, czy biegną one na przednim kopycie równolegle do korony, na tylnym zaś równolegle do brzegu podstawowego kopyta, czy wbite są na 1/3 dolnej wysokości kopyta, czy rozstawienie ich na przodku kopyta odpowiada szerokości przodka podkowy, czy nie są one wbite za daleko do tyłu. Prawidłowo ostatni nit przyśrodkowy powinien być wbity w tyle, tuż za linią pionową, dzielącą kopyto na połowę, nit ostatni zewnętrzny powinien być wbity tuż przed linią, do przodu. Następnie zwraca się uwagę na kształt nitów (kwadratowy czy prostokątny), na to czy przylegają do puszki czy też odstają od niej, czy są opiłowane czy wpuszczane w puszkę, czy nie są wygładzone i błyszczące lub pokryte krwią (to świadczy o zacinaniu się konia). Ilość nitów zależy od wagi konia i wielkości podkowy. Prawidłowo po stronie przyśrodkowej kopyta znajdują się 3, po stronie zewnętrznej 4 nity

3.6. Oglądanie zmian w obrysach (konturach) i powierzchniach kończyny powyżej kopyta.

3.6.1. Z przodu, staje się przed koniem 3‑5 m w płaszczyźnie połowiącej kończynę i kopyto. Obserwuje się kontur zewnętrzny i przyśrodkowy kończyny oraz jej przednią powierzchnię. Oglądanie z boku pozwala na obserwację kontura przedniego i tylnego kończyny oraz jej bocznej powierzchnię. Na przednim konturze nadpęcia można rozpoznać bukszyny, na linii tylnego obrysu przebieg ścięgien zginaczy. Oglądanie z tyłu kończyny tylnej umożliwia obserwację jej obrysu zewnętrznego i przyśrodkowego (szpat i sarniak).

Uwaga! Opisując zauważone zmiany należy zachować przy opisie pewien stały porządek, zaczynając od korony i postępując ku górze, nie pomijając żadnych zmian (np. nastroszenie włosa, powalanie błotem, obecność strupów, blizn, wszelkie zabarwienia, pochodzące od stosowania środków leczniczych. Przy oglądaniu kończyn przednich i tylnych można stwierdzić następujące zmiany.

– Korona, niejednakowe położenie na dwu sąsiednich kończynach (jedna wyżej), na przodzie zatrat, od przyśrodka ślady po zacinaniu się, nieco ku tyłowi, przetoka chrząstki kopytowej.

– Pęcina, z przodu widoczne przeświecenie ścięgna prostnika wspólnego, z boku u koni karych i gniadych posiwienie włosa wskutek pękania lub bandażowania kończyn, rany i okaleczenia, na przodzie w pobliżu stawu koronowego lub dookoła stawu obecność narośli kostnej (skostniałe wiązadło chrząstkowo – pęcinowe, w postaci wycinka pomarańczy.

– Staw pęcinowy, na przodzie wyłysienie skóry, jej zgrubienie (wynik potykania się), opój stawowy, zniekształcenie stawu.

– Nadpęcina, z przodu bukszyny, po bokach nakostniaki, najczęściej od przyśrodka przedniej.

– Staw skokowy, od przyśrodka w okolicy malleolus tibialis – opój torebki stawowej, po tejże stronie na granicy kości stawu skokowego i śródstopia – narośl szpatowa, bocznie – sarniak, tylnio w okolicy kości piętowej podobna narośl – zajęczak (skostniałe lig. tarsi plantare).

– Zabarwienia, fioletowe – pyoktanina, brunatne – jodyna, niebiesko-zielone – CuSO4.

3.6.2. Palpacja zauważonych zniekształceń ma znaczenie pomocnicze. Ustala się nią ciepłotę, spoistość, bolesność, dokładne położenie, przesuwalność skóry ponad zniekształceniami itp. Przy badaniu należy porównawczo dotykać i omacywać te same okolice dwu sąsiednich kończyn. Omacywanie odgrywa ważną rolę przy badaniu stawów położonych w górnej części kończyny.

4. Badanie kończyna opartej

4.1. Opukiwanie kopyta młoteczkiem.

Przy badaniu kończyny przedniej należy unieruchomić konia przez podniesienie kończyny sąsiedniej, przy badaniu kończyny tylnej przez podniesienie kończyny przedniej po stronie badanej kończyny tylnej. Przystępując do opukiwania kopyta należy stanąć z boku konia, równolegle do niego, wykonać nogą bliższą konia mały wykrok i lewą dłoń oprzeć w okolicy stawu łokciowego (na m.triceps brachii), względnie w okolicy stawu kolanowego. Umożliwia to badającemu wyczucie reakcji konia na opukiwanie bolesnego miejsca puszki kopytowej (drżenie włókien mięśnia) oraz utrzymanie łączności z koniem, zabezpieczające lekarza przed uszkodzeniem ze strony zwierzęcia. Młoteczek należy trzymać za wolny koniec trzonka trzema palcami prawej ręki i poruszać mi, swobodnie, aby przy opukiwaniu działał własnym ciężarem. Przy opukiwaniu należy nieco się pochylić, nie przysiadać i nie klękać. Puszkę kopytową opukuje się początkowo lekko, aby konia przyzwyczaić do opukiwania, później coraz silniej. Opukuje się ją na 1/3 wysokości od korony, rozpoczynając opukiwanie od środka ściany przodkowej i przechodzi na stronę zewnętrzną puszki, aż do okolicy zewnętrznej ściany przedkątnej i narożnika, uderzając w każdym miejscu młoteczkiem trzykrotnie. Po opukaniu strony zewnętrznej kopyta wraca się z powrotem na środek ściany przodkowej (punkt wyjścia opukiwania) i opukuje podobnie jak poprzednio ścianę boczną i przedkątną przyśrodkową. W celu łatwiejszego i szybszego opukania ściany przedkątnej przyśrodkowej można opukać ją od tyłu i przyśrodka, przekładając prawą rękę z młoteczkiem poza tył badanej kończyny w kierunku do mostka. Przy opukiwaniu ściany przedkątnej przyśrodkowej występuje zwykle reakcja, ponieważ róg puszki w tym miejscu jest cieńszy i bardziej obciążony. Przy reakcji wyczuwa się lewą dłonią drżenie mięśni, niekiedy odpowiedź jest tak silna, że koń „przyklęka” na badanej kończynie lub ją wyrywa. U koni ze zdrowymi kopytami występuje jedynie niepokój, konie nerwowe reagują niekiedy bardzo silnie nawet przy opukiwaniu zdrowego kopyta. Na reakcję występującą przy opukiwaniu kopyta należy patrzeć krytycznie, porównując ją ze stopniem kulawizny ustalonej wcześniej.

4.2. Badanie trzonkiem młoteczka.

– Korona. Lekarz przysiada ze złączonymi piętami po stronie tylnej badanej kończyny. Kciuki obydwu rąk opiera na tylnej stronie kończyny (zwykle na zgiątku pęcinowym lub na piętkach) ) resztą palców ujmuje trzonek młoteczka zwróconego obuchem na zewnątrz. Płaską stroną trzonka ucisnąć trzeba przód korony na przejściu skóry w kopyto, przeciągając trzonek do siebie. Następnie przesunąć się nieco na boczną stronę kończyny, zmienić ręce i uciskać koronę po zewnętrznej stronie kopyta, aż do piętek, odpychając trzonek od siebie. Przesunąć trzonek młoteczka od przodu na stronę przyśrodkową kopyta i uciskać koronę przez przyciąganie trzonka do siebie. Na koniec należy zbadać piętki, uciskając je trzonkiem od dołu ku górze. Ponieważ badający nie ma przy tym łączności z koniem, musi obserwować ciągle górną część kończyny (mięśnie łokcia, ramienia i łopatki, na tylnej na mięśnie uda) dla stwierdzenia drżenia lub skurczu mięśni. U konia zdrowego reakcja na ucisk nawet silny jest nieznaczna.

– Staw koronowy. Badanie przeprowadza się krawędzią trzonka młoteczka. Miejsce, które podlega badaniu określa się w ten sposób, że trzonek młoteczka opuszcza się po przedniej powierzchni pęciny w kierunku kopyta, aż trzonek młoteczka zatrzyma się w rowku, który odpowiada stawowi koronowemu. Rowek uciska się krawędzią młoteczka, przechodząc następnie na stronę zewnętrzną i z kolei poprzez przód stawu na jego stronę przyśrodkową. Staw koronowy podlega zbadaniu tylko w 3/4 swego obwodu (przednio-bocznej i przednio-przyśrodkowej), natomiast ¼ jego obwodu (tylna) jest badana nieco przy uciskamiu ścięgien zginaczy.

– Staw pęcinowy. Badanie wykonuje się płaską stroną trzonka młoteczka. Staw podlega obdukcji po stronie przedniej, zewnętrznej i przyśrodkowej, w tyle zaś stawu nie uciska się, ponieważ przebiegają tu nerwy (nn. palmares, plantares), które mogą dać fałszywie dodatnią reakcję.

– Ścięgna. Zginacze. Uciska się je płaską stroną trzonka. Do badania należy przysiąść z przodu konia przed kończyną, kciuki obydwu dłoni oprzeć na przedniej powierzchni pęciny, resztą palców ująć młoteczek skierowany główką na zewnątrz i ucisnąć ścięgna w dołku pęcinowym, przyciągając trzonek do siebie. Przesunąć trzonek na nadpęcinę i ucisnąć ścięgna w 3 miejscach; uważać na r. communicans – leży w połowie długości tylnej powierzchni nadpęciny. Skręcając nieco młoteczek ucisnąć po przyśrodkowej stronie pod garstkiem głowę dodatkową zginacza głębokiego. Na przedniej powierzchni w 3 miejscach nadpęcia, idąc od góry uciska się lekko ścięgna prostowniki, które leżą bezpośrednio na okostnej i powinny być delikatniej uciskane. Zwraca się uwagę na przyczep prostownika na kości kopytowej (proc. extensorius).

5. Badanie kończyny podniesionej

5.1. Podkowa i podkowiaki.

Ustalić należy rodzaj podkowy: letnia bez zębca z hacelami odkutymi z końców ramion podkowy, pantoflowa – gładka bez zębca i haceli, zimowa z zębcem i ostrymi hacelami wkręcanymi, podkowa otwarta lub zwarta. Najbardziej ekonomiczna i higieniczna jest podkowa pantoflowa. Przy strzałce prawidłowej stosuje się podkowę otwartą, zwartą przy strzałce słabo wykształconej. Umocowanie podkowy sprawdza się, uciskając kciukami obydwu dłoni końce ramion podkowy od góry (odciąga się podkowę od puszki). Podkowa jest dobrze umocowana, kiedy przy jej odciąganiu kciukami nie ma szczeliny między podkową a brzegiem podstawowym. Starcie podkowy i haceli: czy jest równomierne i obustronne, czy hacele prostopadłe do ramion podkowy, czy na podkowie zimowej hacel zewnętrzny jest ustawiony wzdłuż ramienia, przyśrodkowy poprzecznie. Przyziemna powierzchnia podkowy: policzyć główki podkowiaków –zwykle 4 po stronie zewnętrznej, 3 po przyśrodkowej. Ustalić ich osadzenie w rowku, czy wystają z niego. Rowek za płytki sprawia, że podkowiaki dobijają się w czasie chodu i podkowa ulega rozluźnieniu. Ocenić przebieg rowka, czy przebiega on w 1/3 zewnętrznej szerokości ramienia podkowy. Podkowa płytko rowkowana posiada rowek umieszczony blisko brzegu zewnętrznego, trzyma się słabo na kopycie, podkowiaki rozluźniają się. Podkowa głęboko rowkowana ma rowek umieszczony w środku ramienia (w 1/2 a nie 1/3 szerokości) i podkowiaki wychodzą poza linię białą i mogą spowodować zagwożdżenie. Przykopytna powierzchnia podkowy. Zbadać czy podkowa nie leży na strzałce, jakie ma wybuchtowanie Podkowa na kopycie posiadającym wklęsłą podeszwę może być na przodku wybuchtowana.

5.2. Podeszwowa strona kopyta

Podeszwa. Jakość rogu; czy pokryta starym, popękanym rogiem, czy świeżo wystruganym, czy zaczyna się uwypuklać. Strzałka. Konsystencja rogu strzałki, jej budowa i wielkość – rozwinięta lub w zaniku, głębokość rowka środkowego, gnicie rogu, rany, ciało obce. Ściany wsporowe ich kształt i przebieg oraz nachylenie w stosunku do strzałki.

5.3. Badanie kopyta kleszczami kopytowymi (czułkami) – wykonuje się 7 chwytów (3 nieparzyste, 4 parzyste).

I. Pierwszy nieparzysty – jedno ramię chwytne czułek opiera się o podeszwę przed grotem strzałki a drugie od dołu na ścianie przodkowej kopyta w połowie jej wysokości. Czułki ujmuje się obiema rękami, łokcie przyciska do bioder i uciska kilkakrotnie kopyto, zwracając uwagę na reakcję (drżenie i skurcze mięśni, wyrywanie kopyta). Dodatni wynik – nagwożdżenie, ochwat, podbitki.

II. Drugi parzysty – jedno ramię na ścianie wsporowej zewnętrznej kopyta, drugie na przedkątnej zewnętrznej. Reakcja – zagwożdżenie, nagniot ścienny lub wsporowy, ściana oddzielona.

III. Trzeci parzysty – podobnie jak drugi, tylko od przyśrodka. Reakcje jak przy II

IV. Czwarty parzysty – jedno ramię na przyśrodkowym ramieniu strzałki a drugie na ścianie przedkątnej zewnętrznej kopyta. Ponieważ rozstawienie ramion czułek jest większe, przeto ramiona dłoniowe nie dadzą się ująć równocześnie obiema dłońmi. Jedną dłonią ujmuje się jedno ramię a drugą drugie. Reakcja jak przy II oraz nagwożdżenie.

V. Piąty parzysty – podobnie jak IV tylko obejmujący zewnętrzne ramię strzałki i przyśrodkową ścianę przedkatną.

VI. Szósty nieparzysty – jedno ramię opiera się na grocie strzałki, drugie od dołu na ścianie przodkowej kopyta w połowie jej wysokości. Reakcja – kaletka, przyczep zginacza głębokiego, kość kopytowa, trzeszczkowa nieparzysta (złamanie), nagwożdżenie, zranienie strzałki rogowej, tworzywa.

VII. Siódmy nieparzysty – obydwa ramiona chwytają obie ściany. Uchwyt ramion dłoniowych czułek jak przy IV. Reakcja – nagniot ścienny, ściana oddzielona, skostnienie chrząstki kopytowej.

Uwaga! Jeżeli przy wykonywaniu jednego z powyższych chwytów wystąpi reakcja, to należy badanie za pomocą czułek doprowadzić do końca i następnie wrócić do miejsca wrażliwego i dowolnie je uciskać, określając zasięg i powierzchnię bolesności oraz miejsce najbardziej wrażliwe.

Przy wybitnej wrażliwości uciskanego kopyta, dla dokładniejszego rozpoznania, należy zdjąć podkowę za pomocą rozkuwacza, kleszczy i młotka. Po tym kopyto wystrugać.

Strugamy brzeg podstawy, linię białą i wąski rąbek podeszwy. Resztę rogu podeszwowego oczyszcza się, aż do rogu białego i pogłębia rowki strzałkowe. Struganie kopyta rozpoczyna się od ścian wsporowych i przechodzi od nich do przodu. Przy struganiu lewą dłonią przytrzymuje się piętki kopyta od góry, naciskając na nie ku dołowi, a prawą uzbrojoną w nóż kopytowy struga się kopyto. Nie podtrzymujmy kopyta przez położenie dłoni na przodkowej ścianie – grozi to zranieniem lewej dłoni. Przy obcinaniu obcęgami (kleszczami) odcinek rogu chwyta się w szczęki i je mocno zaciska, bez podważenia rogu. Podważanie może spowodować oderwanie nie tylko kawałka usuwanego, lecz również części rogu podeszwowego lub ściennego. Po wystruganiu przystępuje się do oglądania miejsc wykazujących przy ucisku wrażliwość. Często zauważa się w tym miejscu przebarwienie rogu (plamy czerwone, sine, brunatne) lub rozmiękczanie rogu (spoistość, barwa sera szwajcarskiego lub mydła). Czasem w linii białej ujawnia się szczelina z błotem, a w rowkach strzałkowych małe otwory po nagwożdżeniu.

5.4. Badanie piętek, chrząstek, dołka piętkowego

Piętki – ustala się wielkość, wrażliwość, ciepłotę, sprężystość, zranienia. Chrząstki kopytowe – wciska się kciuki rąk w dołek piętkowy i odciąga chrząstki na zewnątrz. Zwraca się uwagę na sprężystość, wrażliwość chrząstek. Przy skostnieniu chrząstki są nieruchome. Dołek piętkowy oglądamy identyfikując jego – szerokość, obrzęk, ropień, narośl kostną. Dołek zbyt głęboki zbliża piętki do siebie, strzałka wtedy zanika (kopyto obustronnie ścieśnione). Uciskiem kciukami lub końcem trzonka młoteczka – bada się wrażliwość dołka. Wolny koniec trzonka umieszcza się w dołku piętkowym i przyciska się kciukiem lewej ręki do dołka, przy czym reszta palców lewej ręki obejmuje pęcinę od przodu. Górną część trzonka ujmuje się poniżej młoteczka prawą dłonią i pociąga oddalając ją od kończyny (wolny koniec trzonka wchodzi w głąb dołka). Reakcja – zginacz głęboki, kaletka.

5.5. Badanie stawów palca

-Staw kopytowy. Rotacja (obrót) w wyprostowaniu. Kciuki opiera się na końcach ramion podkowy lub na piętkach i pociąga kopyto ku dołowi obracając na zewnątrz a następnie do środka.

-Staw koronowy. Rotacja w zgięciu. Staw leży blisko kopytowego utrudniając ustalenie, którego stawu dotyczy bolesność zjawiająca się przy rotacji. W razie wątpliwości należy opukać puszkę młoteczkiem. Dodatnia reakcja puszki na opukiwanie i na rotację w zgięciu wskazuje na staw kopytowy, wyklucza koronowy.

-Staw pęcinowy. Staw ten bada się za pomocą rotacji oraz w wyprostowaniu i zgięciu.

Rotację wykonuje, obiema rękami ujmując pęcinę, krzyżując kciuki na jej tylnej stronie i obracając kość pęcinową (a nie skórę) w lewo i w prawo. Wyprostowanie stawu lewej kończyny przedniej: z ręki lewej badający tworzy dźwignię opierając ją łokciem o swoje kolano, a dłonią podpierając od tyłu staw pęcinowy, poczym prawą dłoń opiera o piętki i wywiera nią ucisk ku dołowi. Zgięcie stawu na przedniej: jedną dłoń umieszcza się z góry na stawie pęcinowym, a drugą z dołu na ścianie przodkowej kopyta. Obydwoma dłońmi wykonuje się równocześnie ucisk w dwóch przeciwnych kierunkach. Przy badaniu stawu pęcinowego kończyny tylnej rotacje i wyprostowanie wykonuje się podobnie jak na kończynie przedniej. Inaczej zgięcie na tylnej: jedną dłoń umieszcza się powyżej guza piętowego a drugą na przodkowej ścianie kopyta i wywiera nimi ucisk równocześnie w dwóch przeciwnych kierunkach.

5.6. Badanie ścięgien zginaczy.

Kciukiem i palcem wskazującym. Ujmuje się zginacze między te palce jednej dłoni i przesuwa rękę wzdłuż ścięgien z góry na dół (od miejsca leżącego poniżej garstka do stawu pęcinowego). Zwraca się uwagę na zgrubienia w ich przebiegu. Palpacja ścięgien. Omacuje się po kolei poszczególne ścięgna (powierzchowny, głęboki, międzykostny), sprawdzając czy oddzielają się (ujmuje się między kciuk a palec wskazujący). Kontroluje się także głowę dodatkową zginacza głębokiego i przyczepy międzykostnego do trzeszczek, do III kości śródręcza (śródstopia) zwracając uwagę na ich wrażliwość i ciepłotę.

5.7. Badanie ruchomości stawu garstkowego.

Prawidłowo te dwie części kończyny (śródręcze i podramię) winny przylegać do siebie. Przy schorzeniach garstka i nakostnikach, zakres zginania jest ograniczony (ryc. 2).

5.8. Badanie stawu łokciowego. Badający chwyta dłonią przednią powierzchnię podramienia i pociąga ją doogonowo

5.9. Badanie stawu barkowego. Jedną ręką chwytamy kończynę w zgiętku pęcinowym i unosimy ją., po czym prostujemy we wszystkich stawach, prócz łokciowego. Po oparciu drugiej ręki na stawie barkowym wykonujemy ruchu przywodzenia i odwodzenia w stawie barkowym.

6. Próby prowokacyjne

W celu sprawdzenia bolesności struktur ścięgnisto-stawowych wykonuje się tzw. próby prowokacyjne. Należą do nich próby biernego zginania, prostowania i skręcania stawów oraz próby zgięciowe (flexion tests). Te ostatnie polegają na przytrzymaniu badanego stawu w pozycji zgiętej.

Próby zgięciowe przeprowadza się na wszystkich czterech kończynach, po wczesniejszym ustaleniu stopnia kulawizny i kończyny na którą koń kuleje. Zawsze należy zaczynać badanie od kończyn zdrowych tak, aby nie zaburzyć stopnia kulawizny. Przykładowo, u konia kulejącego na kończynę prawą przednią, pierwsza próbę zgięciową zaczynamy realizować od kończyny lewej tylnej.

Siła, z jaką zginamy stawy oraz czas wykonywania próby jest kwestią doświadczenia. Przyjmuje się jednak dla kończyn piersiowych 60 sek., a dla kończyn miedniczych 90 sek. Po próbie asystent powinien przeprowadzić konia kłusem tam i z powrotem po linii prostej. Za wynik pozytywny próby uznaje się kulawiznę podczas przeprowadzania kłusem. Należy zwrócić uwagę na fałszywie dodatnie próby u koni o delikatnej budowie, a także u koni nerwowych.

Ryc. 1. Próba zginania stawów palca (staw pęcinowy, koronowy i kopytowy). Należy ją przeprowadzać z wyczuciem, aż do oporu lub do wywołania u badanego zwierzęcia silnej bolesności, koń wyrywa kończynę, próbuje się cofać. Staw nadgarstkowy zgięty w nieznacznym stopniu.

Ryc.2. Próba zginania stawu nadgarstkowego. Chwytamy badaną kończynę tuż nad stawem pęcinowym tak, aby stawy palca były swobodnie wyprostowane.

W celu wykonania próby zgięciowej należy badaną kończynę trzymać w tej pozycji około 2 minut.

Ryc.3. Próba zginania stawu stępu. Stawy palca są w ułożeniu swobodnym. Przytrzymując kończynę w tej pozycji przez około 2 minuty uzyskujemy tak zwaną „próbę szpatową”.

6.1. Badanie konia na obecność szpata.

6.1.1. Oglądanie stawu skokowego z przodu, boku i tyłu. Oglądając z przodu staje się w odległości 3‑5 m od konia w płaszczyźnie przechodzącej przez środek przodka kopyta tylnego i połowiącej kończynę zwraca się uwagę na obrys (kontur) przyśrodkowy stawu, zwłaszcza na okolicę pograniczną stawu z kością śródstopia. Następnie ogląda się staw skokowy kończyny sąsiedniej (porównanie). Podobnie porównuje się kontury obydwu stawów z boku i tyłu. Przy oglądaniu kończyny podejrzanej o szpat, można zauważyć starcie przodka kopyta, opieranie jej o kopyto sąsiednie, zgięcie pęciny i wysunięcie jej ku przodowi, wysunięcie guza biodrowego po stronie szpatowej, zanik mięśni pośladka.

6.1.2. Omacywanie przyśrodkowej strony stawu przez przesuwanie palcami.

6.1.3. Uciskanie płaską stroną trzonka młoteczka stawu na granicy jego dolnego piętra i kości śródstopia III, uciskanie krawędzią trzonka tej okolicy.

6.1.4. Wykonanie prób na szpata (ryc. 3):

a. Podniesienie kończyny za kopyto, przytrzymanie jej pod brzuchem przez 2 minuty, następnie puszczenie jej i badanie konia w kłusie. Przy szpacie wystąpi silna kulawizna lub chód koguci.

b. Pchnięcie konia od strony podejrzanej o szpat – koń ze szpatem będzie opierał się na kończynie szpatowej, koń ze zdrowymi kończynami na kończynę przeciwną od pchnięcia.

c. Próby nawrócenie, obrotów konia na stronę podejrzaną zwiększają kulawiznę. Próbę te nazywa się szpatówką.

6.1.5. Znieczulenie diagnostyczne n.tibialis i peroneus.

Ryc. 4. Odwodzenie kończyny przedniej, w ukazany sposób, może powodować bolesność, jeżeli przyśrodkowe struktury stawów nadgarstkowego i łokciowego są chore.

Ryc. 5. Przywodzenie kończyny przedniej, w ukazany na rycinie sposób, może powodować bolesność, jeżeli zewnętrzne struktury stawów nadgarstkowego i łokciowego są chore.

Ryc. 6. Unoszenie kończyny przedniej w celu w celu zgięcia stawu łokciowego zwiększa napięcie ścięgna m. triceps brachii, który przyczepia się do wyrostka łokciowego.

Ryc. 7. Prostowanie st. łokciowego i barkowego wywiera nacisk na bursa bicipitalis

Ryc. 8. Badanie per rectum mm. iliopsoas. U klaczy należy sprawdzić ponadto czynność jajników.

7. Badania pomocnicze

W przypadku, gdy całość przeprowadzonych badań nie wykaże przyczyny kulawizny to należy kończynę zbadać ponownie zgodnie z powyższym protokółem. Jeżeli powtórne badanie pozostanie bez wyniku można uciec się do badań pomocniczych: użycia klina Lungwitza, znieczulenia okołonerwowego, zdjęcia rentgenowskiego.

5.1 Klin Lundwitza. Jest to proste narzędzie o kącie 20-25º sporządzone z drewna pokrytego na jednej powierzchni gumą lub linoleum. Służy ono rozpoznaniu schorzeń ścięgien, wiązadeł torebek stawowych, kaletki maziowej kopytowej, strzałki oraz korekcji osi pęcinowo-kopytowej. Klin podłożony pod odpowiednią stronę kopyta zwiększa napięcie ścięgien, więzadeł i torebek stawowych strony przeciwległej, Gdy te elementy tkanek są chore koń nie będzie tolerował pozycji wymuszonej klinem klinie. Koń zdrowy stoi na klinie prawidłowo, bez wysiłku i reakcji. Jeżeli podejrzewa się, że schorzenie dotyczy zginacza głębokiego, więzadeł dłoniowych, stawu kopytowego, koronowego lub pęcinowego, torebek stawowych trzech stawów palca, strzałki lub kaletki kopytowej to podkłada się klin od przodu ostrzem skierowanym do tyłu i podnosi kończynę sąsiednią. Jeżeli podejrzewa się schorzenie umiejscowione w prostownikach lub w przedniej części kończyny, klin podłożony zostaje pod tylną stronę kopyta, ostrzem do przodu. Podejrzewając schorzenie więzadeł przyśrodkowych dolnej części kończyny, podkładamy klin ostrzem do przyśrodka od zewnętrz i odwrotnie przy badaniu więzadeł zewnętrznych. Klin przydatny jest także przy ocenie osi pęcinowo- kopytowej. Klin podkłada się zawsze od niższej strony kopyta. Jeśli oś ulegnie wyprostowaniu to należy kopyto podstrugać, po stronie przeciwnej. Uwaga! Klin Lungwitza najczęściej używa się do rozpoznania schorzeń bloka trzeszczkowego i przewlekłych schorzeń stawu kopytowego. Jeżeli pomimo użycia klina i obecności znacznej kulawizny nie można jej ustalić i umiejscowić, to wykonuje się zastrzyk rozpoznawczy niski na nn.volares, wzgl. Plantares. Jeżeli po zastrzyku kulawizna ustąpi jest to dowodem, że schorzenie tkwi poniżej miejsca zastrzyku, to znaczy od stawu pęcinowego w dół, jeżeli nie ustąpi dowodzi to, że kulawizna tkwi powyżej. Wtedy przystępuje się do badania górnej części kończyny.
8. Badanie górnej części kończyny powyżej stawu napiąstkowego wzgl. skokowego

Ogólne zasady badania górnej części kończyny.

8.1. Odstająca część kończyny (np. staw barkowy) bada się za pomocą omacywania środkiem trzonka młoteczka albo za pomocą opukiwania środkiem trzonka. Przy omacywaniu środkiem trzonka młoteczek ujmuje się za jego końce dłońmi a środek trzonka opiera się na badanym miejscu i uciska się odpychając od siebie młoteczek dłonią za wolny nieobciążony metalem koniec trzonka i uderza kilkakrotnie trzonkiem w badane miejsce.

8.2. Przystające części kończyn (np. łokieć, łopatka) będą się za pomocą omacywania wolnym końcem trzonka młoteczka (końcem drewnianym bez metalu), który ujmuje się dłonią a kciuk opiera na górnej stronie końca trzonka w odległości ½ – 2 cm od jego końca. W celu wywarcia większego ucisku można oprzeć młoteczek (drugi koniec zaopatrzony metalem) o pierś lub brzuch (badającego).

8.3. Kończyna przednia.

8.3.1.Oglądanie kończyny z przodu, boku patrz punkt VIII.

8.3.2. Badanie stawu napiąstkowego za pomocą płaskiej strony trzonka młoteczka, przeprowadza się w ten sposób, że uciska się nim delikatnie cały staw dookoła.

8.3.3. Badanie podramienia. Płaską stroną trzonka młoteczka uciska się przednią część podramienia idąc z dołu do góry w trzech miejscach ( na przestrzeni od stawu napiąstkowego do łokcia) poczym przechodzi ruchem półkolistym trzonka na stronę przyśrodkową podramienia i uciska też w trzech miejscach z góry na dół dłonią za wolny nieobciążone metalem koniec trzonka i uderza kilkakrotnie trzonkiem w badane miejsce.

8.3.4. Przystające części kończyn (np. łokieć, łopatka) bada się za pomocą omacywania wolnym końcem trzonka młoteczka (końcem drewnianym bez metalu), który ujmuje się dłonią a kciuk opiera na górnej stronie końca trzonka w odległości 1,5 – 2 cm od jego końca. W celu wywarcia większego ucisku można oprzeć młoteczek (drugi koniec zaopatrzony metalem) o pierś lub brzuch (badającego).

8.3.5. Badanie całej kończyny we fleksji (odciąganie jej do tyłu), w ekstenzji (wyciąganie do przodu), w abdukcji (wyciąganie na zewnątrz) i addukcji (wyciąganie do przyśrodka i krzyżowanie z sąsiednią) wzgl.supinacja i pronacja.

8.4. Kończyna tylna.

8.4.1.Oglądanie kończyny z przodu, boku i tyłu patrz punkt VIII, ze szczególnym uwzględnieniem stawu skokowego. Przy oglądaniu tego stawu zwraca się uwagę na jego wymiary, ukątowanie i zarysy (kuntury).

1. Wymiary stawu skokowego ocenia się z przodu, tyłu i boku. Z przodu ocenia się grubość czyli głębokość stawu, tzn. odległość obydwu płaszczyzn bocznych stawu od siebie, która powinna być jak największa (im grubszy staw tym większe i mocniejsze posiada kości), Z boku ocenia się szerokość stawu tzn. odległość płaszczyzny przedniej stawu od tylnej, która powinna być jak największa. Górna szerokość stawu nie powinna wybitnie zwężać się ku dołowi, ponieważ staw posiada wtedy postać trójkąta i jest stawem zesznurowanym, ostro osadzonym. Z tyłu ocenia się długość stawu (wysokość), tzn. odległość od guza piętowego do nadpęciny, która powinna być jak najdłuższa, ponieważ staw ten jest dźwignią a im dłuższe ramię ta dźwignia posiada, tym mniej siły potrzebuje do wykonania dużej pracy.
2. Ukątowanie stawu ocenia się z boku. Ukątowanie stawu skokowego jest to stosunek podłużnej osi kości goleniowej do takiej osi kości nadpęcinowej i normalnie wynosi 140-150 stopni. Przy odchyleniu kąta in plus czy minus powstaje ukątowanie nieprawidłowe a kończyny z takimi skokami posiadają skłonność do różnych schorzeń zwłaszcza szpata. Jeżeli kąt jest zbyt mały to staw skokowy nazywa się szablasty i szybko ulega zużyciu, jeżeli kąt jest za duży to staw skokowy nazywa się prosty, przy czym często jest połączony z postawą niedźwiedzią i stromym ustawieniem stawu kolanowego, co sprzyja powstaniu szpatu i zajęczaka.
3. Zarysy (kontury) stawu ocenia się z przodu, boku i tyłu – porównując je ze stawem sąsiednim. Staw skokowy powinien być suchy, o dobrze widocznym pod skórą zarysach kości i wiązadeł ( nie zalany i nie otłuszczony). Niekiedy u koni ciężkich uwłosienie lub fałdy skórne na stawie uniemożliwiają ocenę zarysów stawu,
Objaśnienie. Na kończynie tylnej przy oglądaniu można stwierdzić powyżej stawu skokowego następujące zmiany: Przy oglądaniu z przodu można zauważyć zniekształcenie stawu kolanowego po stronie przyśrodkowej (zwł. u koni ciężkich) świadczące o zapaleniu tego stawu, w okolicy rzepki może znajdować się guz wielkości 2 pięści – dowód zapalenia bursae praeputellaris. Przy oglądaniu z boku można zauważyć zniekształcenie pourazowe okolicy trochanter meior i tertius lub obrzęk powstały wskutek zapalenia kaletki maziowej (busa trochanterica). Przy oglądaniu z tyłu zauważa się tzw. „zbity kłąb”. Czyli odłamanie guza biodrowego zewnętrznego i opadnięcie w dół, niekiedy zanik mięśni zadu wskutek ich nie czynności lub schorzeń mięśni.

8.4.2. Omacywanie płaską stroną trzonka młoteczka stawu skokowego, zwłaszcza ze strony przyśrodkowej (szpat).

8.5. Badanie podudzia trzonkiem młoteczka zaczyna się od przedniej strony idąc z dołu do góry, następnie ruchem okrężnym przechodzi się na stronę przyśrodkową i schodzi z góry na dół, z kolei bada się tylną stronę idąc z dołu do góry, poczym ruchem okrężnym przechodzi się na stronę zewnętrzną podudzia i schodzi z góry na dół. Przy badaniu należy ucisnąć każdą stronę podudzia w 3 miejscach. Poza tym przy badaniu tej części kończyny należy dojść trzonkiem od stawu skokowego aż do kolana.

8.6. Ewentualnie zastrzyk rozpoznawczy wysoki do n.tibialis i prronaeus. Jeżeli kulawizna utrzymuje się po zastrzyku jest to dowodem, że tkwi ona wyżej skoku i wtedy należy zbadać dalszą górną część kończyny.

8.7. Oszturkiwanie stawu kolanowego końcem trzonka młoteczka – podobnie jak staw łokciowy – poza tym staw ten bada się dookoła (zwłaszcza od przyśrodka) płaską powierzchnią trzonka młoteczka.

8.8. Oszturkiwanie uda (kości udowej) końcem trzonka młoteczka podobnie jak przy badaniu ramienia (oszturkiwanie wzdłuż kości).

8.9. Oszturkiwanie stawu biodrowego końcem trzonka wykonuje się wzdłuż linii tworzącej na stawie elipsę.

8.10. Zad (krupę) konia bada się oszturkiwaniem końcem trzonka młoteczka przechodząc wzdłuż linii prowadzącej od stawu biodrowego do guza biodrowego zewnętrznego i stąd w linii prostej do guza siedzeniowego.

8.11. Odciąganie kończyny jak przy kończynie przedniej.
9. Badanie miednicy

1. Oglądanie zadu konia od tyłu zwracając szczególną uwagę na jego zarysy, poziom guzów biodrowych zewnętrznych, obrzęk lub zagłębienie mięśni itp.
2. Kołysanie zadu w celu wykrycia istniejącej krepitacji złamanej kości. W tym celu należy stanąć z tyłu za koniem, położyć dłonie po obu stronach w okolicy stawów biodrowych i kołysać zad z boku na bok.
3. Badanie per vaginam i per rectum złamań miednicy z ewentualnym równoczesnym prowadzeniem konia i trzymaniem ręki w pochwie lub odbytnicy.

[link widoczny dla zalogowanych]